راهنمای کامل تحلیل پتنت
تحلیل پتنت
در حقیقت تحلیل اطلاعاتی است که اسناد پتنت حاوی آنها هستند؛ اما اطلاعات اسناد پتنت چیست که تحلیل و تجزی لازم داشته باشند و این تجزیه و تحلیل چه اهمیتی خواهد داشت؟
سند پتنت صرفاً یک سند حقوقی مثل اسناد حقوقی دیگر، نظیر قراردادها، نیست! این سند علاوه بر اینکه ازنظر قانونی، وظیفه حفاظت از اختراع را به دنبال دارد، چارچوب حفاظت قانونی را در ویژگیهای فنی اختراع تعریف نموده است.
بنابراین، اسناد پتنت، در حقیقت اسناد حقوقی- فنی هستند. فلذا اطلاعات موجود در اسناد پتنت که مورد تحلیل واقع میشوند هم شامل اطلاعات فنی و هم شامل اطلاعات حقوقی است.
اما اطلاعات موجود در پتنت که تحلیل پتنت بر روی آنها صورت میگیرد، فقط محدود به اطلاعات حقوقی و فنی نیست. بلکه اطلاعات کارآمد دیگری را نیز میتوان از اسناد پتنت استخراج نمود.
اگر تجربه ثبت اختراع را داشته باشید، حتما آگاهید که ادارات ثبت در کشورهای مختلف، ثبت اظهارنامههای اختراع را منوط به ارائه یک سری اطلاعات از سوی مخترعین و صاحبان اختراعات میکنند. این اطلاعات در حقیقت اطلاعاتی هستند که علاوه بر افشای اطلاعات فنی است که در قالب یک سند حقوقی فنی آماده میگردد و باید دارای شرایطی باشد. این اطلاعات شامل اطلاعات هویتی از اشخاص دخیل (مخترعین و صاحبان اختراع) و اطلاعات هویتی اختراع (ادعای مقدم بودن بر روی اختراع ثبتشده دیگر) هستند.
این اطلاعات هویتی به اضافه اطلاعاتی که در حین فرایند ثبت یک اظهارنامه حاصل میشود، همگی اطلاعات شناسنامهای اسناد پتنت را تشکیل میدهند؛ اطلاعاتی نظیر تاریخ ثبت شدن، تاریخ انتشار، کد طبقهبندی فناوری که ادارات ثبت اختراع، بسته به نوع فناوری، به یک اظهارنامه، تخصیص میدهد، تاریخ انتشار، شماره انتشار، تاریخ گرنت (اعطای گواهی ثبت اختراع)، تاریخ انقضا، کشور یا کشورهایی که پتنت در آنها بر اساس تاریخ مقدم بودن مشترک ثبتشده و همینطور ملغی شدن پتنت در هر کشور و … .
اطلاعات شناسنامهای در کنار اطلاعات حقوقی و فنی، در مجموع، اطلاعاتی را تشکیل میدهند که اطلاعات تجاری نیز نامیده میشوند.
چرا این اطلاعات، اطلاعات تجاری نامیده میشوند؟
چون این اطلاعات بهنوعی باارزش تجاری یک پتنت سروکار دارد.
فرض کنید، اگر پتنت منقضی شود، چه ارزش تجاری خواهد داشت؟
تولیدکنندهای را در نظر بگیرید که محصول پتنت شده از یک شرکت بزرگ را مهندسی معکوس نموده و محصولی را ساخته و حال قصد دارد، این محصول را در کشوری دیگر به فروش برساند. طبعاً اگر پتنت آن شرکت بزرگ در آن کشور، منقضی شده باشد. یا اصلاً در آن کشور ثبت نکرده باشد، مشکلی برای این تولیدکننده علاقهمند به صادرات وجود نخواهد داشت.
یا اگر شما به دنبال واگذاری یا اجاره حق پتنت خود به دیگران باشید، با همکاریهای بالقوه ای را جستوجوکنید و …، این اطلاعات شناسنامه ای است که به کار شما خواهند آمد
تجمیع دادههای استخراجی از اطلاعات شناسنامهای از مواردی است که در تحلیل پتنت، بخصوص در تهیه نقشه پتنت یا فناوری، اهمیت زیادی مییابد. تجمیع دادهها به معنی در کنار هم قرار دادن اطلاعات شناسنامه ای جمعی از اسناد پتنت در کنار یکدیگر است. مثلاً اختراعاتی که در یک حوزه فناوری خاص به ثبت رسیدهاند را میتوان بر اساس تاریخ ثبت، یا تاریخ مقدم بودن، مرتب نمود و اطلاعاتی راجع به روند آن فناوری کسب نمود. یا با هدف تحلیل رقبا، شرکتهایی که پتنت های بیشتری را ثبت نمودهاند، مشخص نمود. یا در بررسیهای کمی پیشرفتهتر، شرکتها و افرادی که با مشارکت یکدیگر، اختراعاتی را دریک حوزه ثبت نمودهاند معین کرد و روند فعالیت هریک را در آن فناوری خاص، یا درکل، بررسی نمود.
بنابراین تحلیل پتنت را میتوان تحلیل اطلاعات فنی، حقوقی و شناسنامهای پتنت دانست.
سؤالی که در اینجا پیش میآید این است که با توجه به این تعریف، آیا تمام گزارشهای تحلیل پتنت از یک فرمت خاصی پیروی میکنند؟
پاسخ این سؤال خیر است به این دلیل که نیاز و هدف تهیه گزارش متفاوت است و درنتیجه فرمت و قالب هر گزارش تحلیل پتنت، ممکن است با دیگری تفاوت داشته باشد.
تحلیل پتنت و اهداف متفاوت
اطلاعاتی که میتوان از پتنتها استخراج نمود، بسیار زیاد و متنوع هستند و از سوی دیگر، عبارت «تحلیل» نیز یک عبارت کلی است؛ بنابراین لازم است در هر نوع گزارشی که قرار است در آن از اطلاعات پتنت استفاده شود و تحلیلی روی آن صورت گیرد، هدف را مشخص نمود.
طبق یک اصل کلی و بر اساس توضیحات بیانشده، تحلیل اطلاعات را میتوان در دودسته تحلیل اطلاعات فنی و تحلیل اطلاعات راهبردی دستهبندی کرد.
تحلیل اطلاعات فنی اسناد پتنت
در این نوع تحلیل بیشتر اطلاعات فنی موجود در پتنت هاست که موردتوجه قرار میگیرد. هرچند در این نوع تحلیل، اطلاعات فنی در چارچوب اطلاعات حقوقی موردبررسی و استفاده قرار میگیرد.
کاربرد تحلیل اطلاعاتی را عمدتاً میتوان در یافتن ایدههای فنی، مهندسی معکوس و رفع مشکلات فنی در صنایع مختلف تعریف نمود که بسته به نوع مشکل فنی و حجم و میزان اطلاعات موردنیاز، صنعت یا فناوری که پتنتهای آن مورد تحلیل قرار میگیرند، گزارش تحلیلی متفاوتی قابلارائه خواهد بود.
تحلیل راهبردی اطلاعات پتنت
تحلیل راهبردی اطلاعات پتنت را میتوان استخراج دادههای تجمیع یافته، بخصوص دادههای تجمیع یافته از اطلاعات شناسنامهای دستهای از اسناد پتنت تعریف نمود. این دادههای تجمیع یافته که در آن جستوجوی صحیح و انتخاب مناسب عبارات جستوجو اهمیت زیادی دارد، کاربردهای متفاوتی را میتواند شامل شود. این کاربردها عبارتاند از:
- آگاهی از روندهای فناوری و تجاریسازی
این روندها را میتوان برحسب موردنیاز، در کشورها، شرکتها، اشخاص و یا مؤسسات مختلف جستوجو و تحلیل نمود.
- آگاهی از فعالیتهای فناوران حوزههای فناوری
علاوه بر آگاهی از روندهای ثبت فناوری، میتوان تحلیل را به اطلاعات فنی پتنتهای رقبا نیز تعمیم داد و یا حتی از اطلاعات فنی فاش شده رقبا نیز با در نظر گرفتن مقوله «آزادی عمل» بهره برد.
- بررسی روند رشد فناوریهای مکمل، منشعب یا جایگزین
علاوه بر فناوریهای اصلی، فناوریهای منشعب، مکمل یا جایگزین و بررسی روند رشد و توسعه آن را نیز میتوان با تحلیل پتنت بررسی نمود. ازآنجاکه در فعالیتهای آیندهپژوهی، تحلیل فناوری و حتی تحلیل بازار، پیشبینی نقش عمدهای دارد. برخی دادههای مرتبط با پیشبینی را میتوان از نتایج این نوع بررسی به دست آورد.
کاربردهای تحلیل پتنت
پارها شنیدهایم که اسناد پتنت ۸۰ درصد از اطلاعات فنی را در خود جایدادهاند. اطلاعاتی که در منابع دیگر، نمیتوان آنها را یافت.
علاوه بر اطلاعات فنی، وجود اطلاعات حقوقی و تجاری در اسناد پتنت باعث شده که منابع خوبی برای کاربردهای متعدد گردند. ازجمله کاربردهای تحلیل پتنت، میتوان به این موارد اشاره کرد:
ایده یابی و ایده پروری
اسناد پتنت، مرجع بسیار خوب و کاملی برای شناخت و رصد ایدههای نو در حوزههای فناوری موردنظر هستند. فرض کنید شما در یک حوزه فناوری بخصوص، قصد دارید از راهکارهایی که دیگر شرکتها استفاده میکنند، آگاه شوید با توجه به امکانات و زیرساختهای شرکت خود، آنها را به کار برید. اسناد پتنت در اینجا میتوانند خیلی کمککننده باشند.
البته باید این حقیقت را در نظر داشته باشید که زبان پتنت، زبان خاصی است و فهم آن نیاز به تبحر و تجربه دارد. از سوی دیگر، در اسناد پتنت، افشای اطلاعات بهگونهای انجامشده که رقیب/ رقیبان به سهولت به اطلاعات فنی دست نیابند.
علاوه بر این. در نظر داشته باشید که برخی اطلاعات بهعنوان دانش فنی پایه، یا به اصطلاح فوتوفن کوزهگری، ممکن است هیچگاه در اسناد پتنت افشا نشود. این افشا نشدن به این دلیل است که میتوان آنها را در قالبهای دیگری، نظیر اسرار تجاری، حفاظت نمود.
اسناد پتنت، کلیات و چارچوب ایدهها را در اختیار ما قرار میدهند ولی برای عملی کردن و استفاده از این ایده، تکیهبر دانش و تجربه شما، همتیمیهای شما و یا افراد متخصص در شرکت شما نیز ضروری است. ضمن اینکه برای حصول به یک نتیجه قطعی، سعی و خطا نیز باید استفاده شود.
تحلیل فناوری
یکی از کاربردهای مهم تحلیل پتنت و تهیه نقشههای فناوری، در تحلیل فناوری به کار میآید. البته نباید فراموش کرد که تحلیل فناوری، بسیار گسترده تز از تحلیل پتنت است ولی تحلیل پتنت بهعنوان یکی از قسمتهای مهم تحلیل فناوری شناخته میشود. حزئی از این تحلیل که بههیچعنوان نمیتوان از آن صرفنظر کرد.
تحلیل فناوری میتواند خود شامل رصد فناوری باشد که به یافتن روندها و شناسایی بهترین های حوزه و جایگاهها و نقشه فناوری محدود شود و یا میتواند به تحلیل کامل فناوری را هدف قرار دهد
در یک گزارش تحلیل کامل فناوری فقط نمیتوان به پتنتها اکتفا نمود، بلکه نیاز است تمام مقالات تحقیقی و علمی در آن حوزه فناوری و یا گزارشهای بازار نیز موردتوجه بررسی قرار بگیرند و همگی در کنار هم مورد آنالیز و تحلیل واقع شوند.
در تحلیل پتنت، حضور و نحوه حضور شرکتهای صاحب فناوری، روند فعالیت آنها، مشخص کردن پیشینه فناوری آنها با بررسی خانواده پتنت و افراد و شرکتهای دیگر فعال در روند ثبت پتنت، روند کلی رشد فناوری، میزان برخورداری یک فناوری خاص از حفاظت قانونی، چالشهای ممکن و … موارد دیگر موردبررسی قرارمی گیرند.
برای ترسیم منحنی رشد یک فناوری، بررسی مقالات و صاحبان فناوری دانشگاهی نیز اهمیت دارند. همانگونه که پیشتر بیان شد، برای بررسی و تحلیل کامل یک فناوری خاص، تحلیل بازار فناوری بر اساس گزارشهای موجود نیز به تحلیل فناوری موردنظر کمک میکند
جلوگیری از دوبارهکاری
اسناد پتنت خود گواه فعالیتهای متعددی هستند که در یک حوزه فناوری انجامشده است. با بررسی پتنتها میتوان، از دوبارهکاری و صرف بودجههای تحقیقاتی در پروژههای تکراری جلوگیری کرد. بخصوص در مراکز تحقیق و توسعه صنایع یا پژوهشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی و یا دانشگاهها که صرفاً با جستوجو، تجمیع دادهها و نتیجهگیری از اطلاعات آنها، میتواند از دوبارهکاری جلوگیری نمود و انرژی و زمان و هزینه را صرف نوآوریهای دیگر نمود.
یافتن خوراک تحقیقاتی
به همان از تجمیع دادهها و ا اطلاعات موجود در اسناد پتنت، میتوان از دوبارهکاری جلوگیری نمود، به همان ترتیب، ایدهها و روشهای استفادهشده در پتنتها، مسیری را برای تحقیقات در مراکز علمی، دانشگاه، پژوهشگاهها و مؤسسات بازخواهد نمود که از منابع موجود بهصورت بهینه برای یافتن روشهای نوآورانه استفاده گردد.
کمک به واگذاری یا لیسانس حق امتیاز اختراع
بررسی فعالین حوزه مشخص میکند که چه پتانسیل هایی برای مبادله فناوری در یک حوزه فناوری وجود خواهد داشت. اگر شما صاحب یک فناوری باشید و ندانید بازار عمده آن کجاست، چه کسانی تمایل به خرید یا اجاره فناوری شما خواهند داشت، تحلیل پتنت به شما کمک خواهد کرد.
تحلیل پتنت، میتواند فعالین حوزه فناوری مشخص و نحوه و روند فعالیت آنها را برای شما مشخص کند و ارتباط گیری را با علم به تمام توانمندیهای آنان برای شما افزایش دهد. تحلیل پتنت شما را قادر خواهد ساخت که جایگاه فناوری پتنت شده خود را بدانید و با توجه به این جایگاه، لیست اقدامات مورد نیاز خود را تکمیل کنید.
شناسایی پتانسیلهای همکاری و مشارکت
از آنجا که با تحلیل پتنت، شما از فعالین یک حوزه فناوری و روند فعالیت آنها و نقش خود در آن فنوری آگاه میشوید، میتوانید شرکتها یا دانشگاه ها و موسساتی را به عنوان مراکز بالقوه برای ارتباط گیری با آنها مشخص کرده و با آنها ارتباط برقرار نمایید.
چه کسانی میتوانند از تحلیل پتنت استفاده کنند؟
طیف وسیعی از افراد، نوآوران مخترعان، شرکتهای خلاق و دانشبنیان و صنایع بزرگ و کوچک میتوانند از تحلیل پتنت به فراخور نیاز خود استفاده کنند. همانگونه که بیان شد، ازآنجاکه گزارشهای تحلیل پتنت، بسته به نیاز استفادهکننده از تحلیل پتنت باید تهیه شود، نمیتوان فرمت یکسان و مشابهی را برای همه آنها تعیین نمود.
نکته دیگری که باید در نظر داشت این است که انتظارات از گزارشهای تحلیل پتنت، باید معقول، معلوم و معین باشد. بخصوص هنگامیکه تحلیل پتنت بهعنوان پیدا کردن راهکاری برای رفع مشکلات فنی استفاده میشود. طبیعی است که تمام اطلاعات و دانش فنی شرکتهای مطرح را نتوان از گزارش تحلیل پتنت استخراج نمود. شرکتها در حین حفاظت از اختراع خود و افشای اختراع که بهناچار باید در این مسیر اتفاق افتد، تمایل چندانی به افشای اطلاعات کامل و دانش فنی زمینه و بیان اعداد و ارقام و اطلاعات اساسی خود ندارند. لذا انتظارات از تحلیل پتنت برای رفع مشکلات فنی باید معقول باشد.
بهطورکلی میتوان استفادهکنندگان تحلیل پتنت را به دستههای زیر تقسیمبندی نمود:
- شرکتهای کوچک و متوسط خلاق، دانشبنیان و یا نوآوری بنیان
تحلیل پتنت برای این شرکتها، در موارد بسیاری کارآمد خواهد بود: یافتن ایده و تأمین خوراک تحقیقاتی، رفع مشکلات فنی، رصد یک فناوری خاص.
- صنایع کوچک و بزرگ
صنایع کوچک و بزرگ (چه تولیدی و چه ارائهدهندگان خدمات خاص)، برای بررسی رقبا، رصد فناوری، ایده یابی برای مراکز تحقیق و توسعه خود و یا رفع مشکلات و نواقص فنی در بخشهای مختلف صنعت خود، ممکن است به تحلیل پتنت نیاز داشته باشند.
- مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاهها
این مراکز قادر خواهند بود از تحلیل پتنت برای رصد و تحلیل کامل فناوری و خوراک تحقیقاتی استفاده کنند. ضمن آنکه بسته به نوع فعالیت و نیاز ممکن است برای رفع موانع فنی و ایده یابی به تحلیل پتنت نیاز داشته باشند.
- نوآوران و محققان و فناوران
برای رفع موانع فنی، ایده یابی، بررسی جایگاه فناوری خود در یک حوزه فناوری مشخص و … نیاز به تحلیل پتنت ممکن است داشته باشند.
اگر به تحلیل پتنت نیاز دارید، چه باید بکنید؟
نیاز خود را بهطور دقیق و شفاف مشخص کنید.
- چه انتظاری از تحلیل پتنت دارید؟
- چه سؤالاتی است که میخواهید با تحلیل پتنت به آنها برسید؟
- تحلیل پتنت برای شما چه کاربردی خواهد داشت؟
- کدام بعد از کاربردهای تحلیل پتنت برای رفع نیاز شما پررنگتر است؟
عمق تحلیل موردنیاز شما برای هدفتان چه میزان است؟
- آیا به بررسی مقالات نیز در کنار پتنتها نیاز است؟
- آیا به تحلیل بازار نیاز دارید؟ منابع موردنظر شما برای تحلیل بازار مدامها هستند؟ تحلیل بازار از چه عمقی برخوردار باشد؟
سرفصلهای مورد انتظار شما برای تحلیل پتنت چیست؟
نتایج تحلیل به چه صورت در اختیار شما قرار گیرند؟ گزارش کامل مکتوب، ارائه نتایج هر سرفصل در جلسات، اینفوگرافی، کتاب؟
در تحلیل پتنت، به خاطر داشته باشید که:
جواب برخی سؤالها، راهحل برخی مشکلات فنی را نمیتوان در پتنتها یافت. طبیعی است که شرکتها، اطلاعاتپایه و اساسی فنونی که مزایای رقابتی آنها را در بازار تأمین میکند، بهطور کامل در پتنتها افشا نمیسازند.
دانش فنی شرکتها عامل رشد و حرکت آنهاست و بسته به استراتژی مالکیت فکری و استراتژی توسعه محصولات و توسعه شرکتها، قسمتی از اطلاعات در پتنتها افشاشده و قسمتهایی خیر؛ بنابراین اطلاعات فنی کامل در مورد یک فناوری لزوماً از پتنتها قابلدستیابی نیست. برای دستیابی به اطلاعات فنی، نیاز است تا اسناد مختلفی را در کنار یکدیگر قرارداد تا به نتیجهی موردنظر رسید.
گاهی ممکن است برای مسئلهای که برای آن تحلیل پتنت را تقاضا میکنید، بررسی کامل بازار و محصولات نیز مدنظر باشد.
همانگونه که بارها در این متن تاکید شده، شفافتر نمودن نیازها و خواستههای شما، به ایجاد سرفصلهای دقیقتر و درنتیجه ارتقای نتایج تحلیل در جهت نیل به هدف و نیاز شما خواهد انجامید.
پایه و اساس تحلیل پتنت، جستوجوی دقیق پتنت، انتخاب استراتژی مناسب جستوجو، استفاده از تکنیکهای بهتر جستوجو، مرور نتایج و در صورت لزوم، ویرایش روش و تکنیکهای جستوجو، و حتی اعمال تغییراتی در استراتژی اولیه جستوجو برای حصول به مناسبترین نتایج است. بهطورکلی دستیابی به یک گزارش تحلیل پتنت خوب، آسان نیست و نیاز به تمرکز، دقت زیاد دارد.
اگر نیاز به تحلیل پتنت دارید، سعی کنید تا میتوانید نسبت به نتایج موردنظر خود شفافتر باشید، از بیان انتظارات کامل خود، واهمه نداشته باشید! ممکن است این انتظارات در همان جلسات مقدماتی و اولیه، تعدیل و بهاصطلاح چکشکاری شوند، ولی اگر بهطور شفاف بیان نگردند، نتایج نهایی ممکن است مطلوب واقع نگردد. بنابراین انتظارات خود را شفاف بیان کنید تا روشهای حصول به این انتظارات، برای مجریان تحلیل پتنت، آسانتر گردد.
دیدگاهتان را بنویسید